ارامنه در تبریز

نگاهی کوتاه به حضور ارامنه در آذربایجان

داستان اسکان ارامنه در ایران به صدها سال پیش برمیگردد.تلاقی مرزهای فلات ایران و نواحی ارمنی نشین از دلایل سکونت و حضور ارامنه در اقصی نقاط ایران از جمله آذربایجان بود. به همین دلیل در روستاها و شهرهای مختلف آذربایجان از جمله جلفا، تبریز و ارومیه حضور فعال ارامنه در کنار دیگر اقوام این منطقه بسیار مشهود بود. به همین دلیل قدیمی ترین کلیساهای ایران متعلق به ارامنه در نقاط مختلف آذربایجان ساخته شد. مثل کلیسای تادووس مقدس متعلق به قرن ششم میلادی که معروف به قره کلیسا است و محل تدفین یکی از حواریون عیسی مسیح است. کلیسای سنت استپانوس نیز در نزدیکی جلفا بالای تپه ای سرسبز ساخته شده که در گذشته صومعه و محل تحصیل راهبان بوده است.

نکته جالب این است که در دوره پادشاهی تیرداد اشکانی و حمایت‌های روحانی مسیحی گریگور، ارمنیان نخستین قومی بودند که مسیحی شدند.

ارامنه آذربایجان از دوره شاه عباس صفوی به داخل فلات ایران ‌کوچانده شدند تا بتوانند در مرکز حکومت یعنی اصفهان به فعالیتهای تجاری موثرتری بپردازند.

ارامنه به دلیل هم کیشی با اروپاییان و توان مراوده بالا با آنها در مسائل بازرگانی و شناخت فرهنگ آنان همواره در ایران پیشتاز بودند. به طور مثال در دوره قاجار در زمینه نقره کاری، تئاتر، بانکداری و صرافی و همچنین ایجاد برخی از تازه های اروپا در آذربایجان فعالیتهای مفیدی داشتند.

امروزه مرکز خلیفه گری آذربایجان در تبریز قرار دارد. کلیساهای مختلف ارامنه مثل مریم مقدس و سرکیس مقدس در منطقه شهناز تبریز واقع شده اند. از دیرباز محلات اصلی سکونت ارامنه در تبریز منطقه شهناز و بخش هایی از مارالان بوده است. از دلایل سکونت آنان در منطقه شهناز (که کسروی از آن با نام ارمنستان تبریز یاد می‌کند) نزدیکی این منطقه به بازار بزرگ تبریز است.با توجه به اینکه ارامنه تبریز از تجار سرشناس محسوب می‌شدند، محل سکونتشان نیز در مجاورت بازار و محل داد و ستد اصلی شهر قرار گرفت. از این رو کلیساهایی مثل مریم مقدس که در میدان نماز فعلی واقع شده در همین منطقه و بافت ساخته شد.

شهناز امروز نیز از بهترین خیابان‌های تبریز با کوچه پس کوچه های دیدنی با بافت معماری خاص برای هر بازدیدکننده ای است. زندگی مسالمت آمیز ارامنه و سایر مسیحیان تبریز به همراه مسلمانان این شهر همواره موجب پیشرفت های فرهنگی و صنعتی آذربایجان شده است.

از جمله اقدامات ارامنه در تبریز که به خودی خود کاری بس بزرگ محسوب می‌شود میتوان از ایجاد نخستین بانک خصوصی ایران که به همت جبرائیل بوداغیان و ایسرائیل بوداغیان انجام گرفت نام برد. حتی تجارت و صادرات خشکبار از تبریز بیشتر مدیون تجارتخانه بوداغیان بود. صنعتهایی مثل حکاکی روی نقره نیز از صنایع پرطرفداری بود که در تبریز توسط ارامنه شناخته شد. هنر تئاتر نیز برای نخستین بار در تبریز توسط ارامنه معرفی شد. سالن مشهور آرامیان در منطقه شهناز محل اصلی برگزاری اولین نمایشهای تبریز بود.